مسجد بلال حبشی کوی مولوی گرگان
اخبار،پرسش و پاسخ،مقاله، گزارش تصویری فعالیت های مسجد،کانون فرهنگی والفجر
مسجد بلال حبشی کوی مولوی گرگان
اخبار،پرسش و پاسخ،مقاله، گزارش تصویری فعالیت های مسجد،کانون فرهنگی والفجرقرآن و نیازهای امروزی
قرآن و نیازهای امروزی
محمدتقی مهدوی نیا
قرآن چگونه پاسخ‌گوی شبهات و نیازهای دنیای امروز است؟
یکی از ویژگی‌های قرآن در کنار جامعیت و جهانی بودن، جاودانگی آن است؛ یعنی قرآن به زمانی خاص یا ملت یا گروهی ویژه، اختصاص ندارد و به فراخنای حیات
قرآن و نیازهای امروزی
محمدتقی مهدوی نیا
قرآن چگونه پاسخ‌گوی شبهات و نیازهای دنیای امروز است؟
یکی از ویژگی‌های قرآن در کنار جامعیت و جهانی بودن، جاودانگی آن است؛ یعنی قرآن به زمانی خاص یا ملت یا گروهی ویژه، اختصاص ندارد و به فراخنای حیات بشری، تا پگاه رستاخیز با تمام اقوام و ملل و زبان‌ها و ملیت‌ها به گفت‌وگو می‌پردازد. قرآن به عنوان تنها کتاب آسمانی تحریف نیافته، گفتار و پیام خداوند را، به طور مستقیم در دسترس بشریت قرار داده است و ناسخ آن نخواهد آمد و بدین جهت، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در خطبة حجه‌الوداع با عنوان «ثقل اکبر» از آن یاد کرد. برگ‌های زرین تاریخ این کتاب ـ از آغاز ظهور تاکنون ـ برای هر مخاطب منصفی این امر را به اثبات می‌رساند که قرآن با برخورداری از اصل جاودانگی و میزان حضور درمیان جهانیان و نقش‌آفرینی در تحولات اساسی جهانی و اهتمامی که از سوی پیروان ادیان و مذاهب مختلف به آن شده، بی‌همتاست.
«مایکل هارت»، نویسنده و مورخ آمریکایی پس از سال‌ها تحقیق و پژوهش و مصاحبه با شخصیت‌های معروف و طبقات مختلف مردمی، درباره یک صد تن از انسان‌های بانفوذ و تأثیرگذار در طول تاریخ بشری، اعم از پیامبران، نوابغ، پادشاهان و ... کتابی به نام «یک صد انسان سرنوشت‌ساز تاریخ» منتشر کرد و در صدر این رده‌بندی، نام پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله با عنوان «محمد، متنفذترین انسان تاریخ» آورده است.1
پس از جنگ جهانی دوم، یک پژوهش‌گر انگلیسی با تألیف کتابی با عنوان «کتاب‌هایی که دنیا را به حرکت درآورده»، ده کتاب را به عنوان بهترین و تأثیرگذارترین کتاب‌های تاریخ بشری معرفی کرد که در صدر آنها قرآن و بعد انجیل را قرار دارد.
به یقین می‌توان ادعا کرد که قرآن در تمام تاریخ تابناک خود، کانون توجه همه فرق اسلامی و دانشجویان همه شاخه‌های علوم اسلامی بوده و بدون تردید، بیشترین آثار و نگاشته‌های علمی اندیشمندان اسلامی، مستقیم یا غیرمستقیم، ناظر به قرآن بوده است.
راز جاودانگی قرآن در چیست و قرآن دارای چه عناصر و ویژگی‌هاست که آن را جاودانه ساخته است؟
هشت عامل مهم از عوامل جاودانگی قرآن عبارتند از:
1. برخورداری از عمق و ژرفا.
2. کلان نگری.
3. تمرکز بر نیازهای اساسی.
4. پاسخ‌گویی به نیازهای هر عصر.
5. برخورداری از استدلال و برهان.
6. تکیه بر مبانی فطرت.
7. رعایت نزاهت در بیان (پیرایش سخن).
8. رعایت عناصر زیباشناختی.
از میان این عوامل، هفت عامل نخست مربوط به محتوا و مضمون قرآن می‌باشند و عامل هشتم به ساختار و شکل ارائه محتوای قرآن مربوط می‌شود.
اینک به بررسی این عوامل می‌پردازیم:
1. برخورداری از عمق و ژرفا
قرآن کتابی است که در نگاه ابتدایی، ساده و سطحی به نظر می‌رسد؛ اما هنگامی که شخصی به تدبر وتفکر در آن می‌پردازد، درمی‌یابد که به عکس آن چه درنگاه آغازین به نظرش آمده، این کتاب، عمیق و ژرف است. شاید بتوان قرآن را از این جهت، بسان کتاب طبیعت دانست. یک پدیده طبیعی مثل درخت، در نگاه نخست، بسیار ساده و فاقد ژرفا به نظر می‌رسند، و بسیار می‌شود که انسان را فریفته ظاهر زیبای خود می‌سازد؛ اما وقتی با نگاه یک عارف یا یک زیست‌شناس به آن چشم دوخته شود، هزاران رمز و راز در آن فراچنگ می‌آید . به راستی آیا چنان نیست که اسرار ناپیدای درون هر یک از پدیده‌های طبیعت، سده‌های متمادی است که انسان را در تفکر و تدبر فرو برده، او هر بار با کشف بخشی از اسرار آن، اعتراف می‌کند که هنوز افق‌های ناگشوده و ناشناخته، بسیار است؟ حضرت امیر علیه‌السلام قرآن را این چنین توصیف کرده است: «ظاهره انیق و باطنه عمیق؛ ظاهرش زیبا و باطنش ژرف است»3.
بنابراین، میان کتاب طبیعت و کتاب شریعت (قرآن)، شباهت‌های بسیاری وجود دارد و به خاطر برخورداری قرآن از چنین ژرفایی، در آیات زیادی از خود قرآن بر تدبر و تفکر در آن، تأکید شده است؛ «افلا یتدبرون القرآن و لو کان من عند غیرالله لوجدوا اختلافاً کثیراً؛4 آیا در آن تدبر و تفکر نمی‌کنند و اگر قرآن از جانب غیر خداوند بود، در آن اختلاف زیادی می‌یافتند».
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله درباره قرآن می‌فرماید: «ما من آیة الا و لها ظهرو بطن؛ هیچ آیه‌ای نیست؛ مگر آن که افزون بر ظاهر، دارای باطن است».5
امام علی علیه‌السلام درجایی دیگر، قرآن را مایه سیرابی عطش دانشمندان دانسته، می‌فرماید: «و جعله ریّاً لعطش العلماء؛ و [خداوند] آن [قرآن] را وسیله سیرابی عطش اندیشه‌ورزان قرار داده است».6
برخی از آیات و سوره‌های قرآن چنان ژرف و عمیقند که بر اساس روایات، مخاطب آنها تنها مردانی ژرف‌اندیش در آخرالزمان هستند. امام سجاد علیه‌السلام می فرماید: «چون خداوند متعال می‌دانست در آخرالزمان، مردمی ژرف‌اندیش پدید خواهند آمد، سوره توحید و شش آیه نخست سوره حدید را برای آنان فرو فرستاده است».7 در روایتی دیگر آمده است که سوره توحید، ثلث قرآن است.8
امام خمینی در این باره چنین می‌گوید: «آیاتی در روایات ما وارد شده است که برای متعمقین آخرالزمان وارد شده است؛ مثل سوره توحید و شش آیه از سوره حدید. گمان ندارم که واقعیتش برای بشر تا الان و تا بعدها... آن طوری که باید باشد، کشف شود. تحقیقات بسیار ارزنده‌ای هم صورت گرفته، لکن افق قرآن بالاتر از این مسائل است. همین آیه شریفه «هو الاول و الاخر والظاهر والباطن»، انسان خیال می‌کند که خوب، اول ما خلق الله است و آخر هم همان است؛ لکن اصلاً مسئله این نیست که ما می‌فهمیم و فهمید‌ه‌اند؛ بیش از این مسائل است. «هو الظاهر»، اصل ظهورش را به غیر خودش می‌خواهد نفی کند ازغیر خودش؛ مال اوست. واقع مطلب همین است».9
برخورداری قرآن از عمق و ژرفا از این جهت به آن جاودانگی می‌بخشد که اندیشمندان در هیچ عصری، معارف و مفاهیم آن را پایان یافته نمی‌دانند و با گذشت هر عصری، خود را نیازمند کاوش هرچه بیشتر، در زمینه آیات قرآن می‌بینند.
پیداست اگر قرآن فاقد چنین عمق و ژرفایی بود، پس از گذشت روزگاری با فراچنگ آمدن کرانه‌های معارف آن، دیگر به کناری گذاشته می‌شد و هرگز حضور پویا و فعالی در میان اجتماع نمی‌داشت.
2. کلان‌نگری
قرآن، در راستای هدف تربیت و انسان‌سازی خود، سرگذشت شماری از اقوام نیکبخت و نگون‌بخت را منعکس ساخته و برای بسیاری از حوادث و گره‌های اجتماعی عصر نزول، چاره‌جویی کرده است؛ چنان که در بسیاری از زمینه‌های اساسی حیات فردی و اجتماعی، رهنمودهای بنیادینی ارائه نموده است. از سوی دیگر، ناظر بودن این دسته از آیات به حوادث بیرونی و مقتضیات عصر نزول، این اقتضا را داشت که قرآن را در چنبره جزئی‌نگری و عصرگرایی به اسارت درآورد و کتابی جاودانه درنظر نیاید؛ اما باوجود چنین محذوراتی، قرآن با استواری هرچه تمام‌تر، خود را از جزئی نگری رهانیده و در تمام عصرها، اصل «کلان نگری» خود را حفظ کرده است.
پی‌نوشت‌ها:
1. تفسیرامثال القرآن، ص 65-66؛ به نقل از روزنامه اطلاعات، 7 مرداد 1357 .
2. همان، ص 79 .
3. نهج‌البلاغه، خطبه 18 .
4. نسا، آیه 82
5. مجلسی بحارالانوار، ج 23، ص 197؛ بصائر الدرجات، ص223.
6. نهج‌البلاغه، خطبیه 198.
7. «سئل عن السجادعن التوحید فقال: ان الله عزوجل علم انه یکون فی آخرالزمان اقوام متمعقون فانزل الله قل هوالله احد و الایات من سوره الحدیدای قوله: علیم بذات الصدور فمن رام وراء ذلک فقد هلک » تفسیر صافی، ج5، ص 393؛ (تفسیر نور الثقلین، ج5، ص6و7).
8. هم چنین در روایتی آمده است که سوره کافرون یک چهارم قرآن است. (ر. ک: کافی، ج2، ص621؛ عیون أخبارالرضا علیه‌السلام، ج1، ص41).
9. قرآن کتاب هدایت در دیدگاه امام خمینی، ص 157-158.
