تفسیرآیات 82 الی 120 سوره مائده

         تفسیرآیات 82 الی 120 سوره مائده                                      

«قِسّیس»، به معناى کشیش است و به عالمان دینى که عهده‏دار ریاست مذهبى مسیحیان هستند، گفته مى‏شود. و «رُهبان» به معنى تَرسا به عابدان مسیحى گفته مى‏شود.

زمینه‏هاى رشد در جامعه، سه چیز است: دانشمند بودن، خداترسى و نداشتن روحیّه‏ى استکبارى. «قسّیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»

                   تفسیرآیات 82 الی 120 سوره مائده                                      

«قِسّیس»، به معناى کشیش است و به عالمان دینى که عهده‏دار ریاست مذهبى مسیحیان هستند، گفته مى‏شود. و «رُهبان» به معنى تَرسا به عابدان مسیحى گفته مى‏شود.

زمینه‏هاى رشد در جامعه، سه چیز است: دانشمند بودن، خداترسى و نداشتن روحیّه‏ى استکبارى. «قسّیسین و رهباناً و انّهم لایستکبرون»

اگر علم و عبادت و اخلاق به هم پیوند خورد انسان حقّ‏گرا مى‏شود و تعصب را کنار مى‏گذارد. «ذلک بانّ منهم قسیسین و رهبانا و انّهم لایستکبرون»

(83) نمونه‏ى اشک شوق مسیحیان، یکى هنگامى بود که جعفربن ابى‏طالب‏علیهما السلام آیات سوره‏ى «مریم» را در حبشه براى نجاشى خواند، یکى هم آنگاه که جمعى از مسیحیان همراه جعفر، به مدینه آمدند و آیات سوره‏ى «یس» را شنیدند (تفسیر نمونه).

نشان افراد دل آماده و متواضع آن است که به مجرد شنیدن حقّ، منقلب مى‏شوند. (ولى نااهلان، با دیدن حقّ هم تکان نمى‏خورند.) «لایستکبرون و اذا سمعوا... تفیض من الدمع... یقولون ربّنا آمنّا»

(84،85و86) هم نشینى با صالحان، آرمانى مقدّس است. «مع القوم الصالحین»

یکى از راه‏هاى کمال، بازگشت به وجدان خویش وسؤال از خود است. «وما لنا... فاثابهم اللَّه بماقالوا» در آیه دیگر مى‏خوانیم: «ومالى لاأعبد الّذى فطرنى...»   ) یس، 22)

(87) مسلمان، تسلیم فرمان الهى است، نه حلال‏ها را از پیش خود حرام مى‏سازد، نه نسبت به حرام‏ها چنین است.

اهل ایمان باید از چیزهاى پاکیزه و طیّبات استفاده کنند. «یا ایّها الّذین آمنوا» به جاى «یا ایّها النّاس»

خوردنى‏ها، پوشیدنى‏ها و لذایذ حلال، براى انسان آفریده شده است. «لکم»

(88) معمولاً فرمان «کلوا» در قرآن، همراه با دستور دیگرى آمده است، مانند: «کلوا . . . واشکروا» بخورید و شکر کنید ) بقره، 172)
«کلوا . . . ولاتطغوا»  بخورید و طغیان نکنید) طه، 81)
«کلوا . . . واعملوا» بخورید و کار شایسته انجام دهید ( مؤمنون، 51)
«کلوا . . . وأطعموا»  بخورید و بخورانید(حج، 28)
«کلوا . . . ولاتسرفوا» بخورید و اسراف نکنید) اعراف، 31)
«کلوا . . . ولاتتّبعوا خطوات الشیطان»  بخورید و دنباله‏رو شیطان مباشید (انعام، 142)
در حدیث آمده است: خدواند، رزق مردم را از حلال معین کرده است. هر کس که به حرام روى آورد، از سهم حلال او کم خواهد شد (تفسیر اطیب‏البیان)

 در مسائل تغذیه دقّت کنیم. «حلالاً، طیباً، واتّقوا» (هم شیوه‏ى کسب، حلال باشد و هم شیوه‏ى مصرف آن)

رزق همه به دست اوست، پس عجله و حرص و حرام‏خوارى نداشته باشیم. «رزقکم اللّه حلالا طیّبا»

(89) براى نام مقدّس خداوند، حریم قائل شویم. یا سوگند نخوریم، یا حتماً عمل کنیم یا با پرداخت کفّاره جبران کنیم. «واحفظوا أیمانکم»

باز بودن راه جبران کوتاهى‏ها، نعمتى الهى و شایسته سپاسگزارى است. «ذلک کفّارة ایمانکم... یبیّن اللَّه... لعلّکم تشکرون»

(90) عرب، به شعر و شراب، علاقه‏ى شدید داشت، به همین جهت تحریم شراب به صورت تدریجى انجام گرفت. در ابتدا آیه آمد که از خرما و انگور مى‏توان هم رزق خوب تهیه کرد، هم شرابى مست کننده،( نحل، 67) در آیه‏اى دیگر به منافع قمار و شراب و بیشتر بودن گناه آن از منافعش اشاره کرد .( بقره، 219) بعداً آیه آمد که در حال مستى نماز نخوانید. (نساء، 43 ) سپس آیه‏ى فوق نازل شد که آن را پلید و عملى شیطان دانسته و دستور اجتناب از آن را صادر کرد. «خَمر»، به معناى پوشاندن با کلمه‏ى «خِمار» از یک ریشه است. به مقنعه‏ى زنان خِمار مى‏گویند، چون موى سر را مى‏پوشاند. شراب را هم خَمر مى‏گویند، چون عقل را مى‏پوشاند. «مَیسر» از «یُسر»، به معناى آسانى است. چون در قمار، افراد بدون زحمت، پول به دست مى‏آورند، به آن مَیسر گویند.

امام باقرعلیه السلام درباره‏ى خمر فرمود: «کلّ مسکر... اذا اخمر فهو حرام .( تفسیر نورالثقلین. ) هر چیزى که انسان را مست کند، حرام است. رسول خداصلى الله علیه وآله فرمود: قمار به هر وسیله‏اى باشد حتّى گردو، حرام است.( کافى، ج‏5، ص‏123)

در حدیث آمده است: «شارب الخمر کعابد الوثن» شرابخوار، مثل بت‏پرست است) بحار، ج‏27، ص‏234)
در شراب، هر نوع همکارى در تولید، توزیع ومصرف آن حرام است. امام باقرعلیه السلام از پیامبرصلى الله علیه وآله نقل مى‏کند که آن حضرت ده گروه را که به نحوى در شرابخوارى مؤثّرند، لعنت کرد: «غارسها و حارسها و عاصرها و شاربها و ساقیها و حاملها و المحمول الیه، بایعها و مشتریها و آکل ثمنها»( تفسیر نورالثقلین) آنکه نهال انگور را مى‏کارد، آنکه به ثمر مى‏رساند، سازنده، نوشنده، ساقى، حمل کننده، دریافت کننده، فروشنده و خریدار و هر کس که به نحوى از درآمد آن بهره‏مند مى‏شود، ملعون است.

(91) با آن که طبق آمارى که ارائه مى‏شود، بسیارى از قتل‏ها، جرائم، تصادفات، طلاق‏ها، امراض روانى، کلیوى و... ناشى از شراب است، امّا قرآن در این آیه بیان فلسفه‏ى تحریم، روى دو نکته تأکید دارد: یکى ضرر اجتماعى یعنى کینه و عداوت، و دیگرى ضرر معنوى یعنى غفلت از نماز و یاد خدا. این آیه برجسته‏ترین اثر شراب و قمار را بازداشتن از یاد خدا و نماز دانسته است، اکنون جاى این سؤال است که اگر کارهاى عادّى مثل تجارت، ورزش، تحصیل و مطالعه و امثال آن نیز ما را سرگرم کرده و از یاد خدا و نماز بازدارد، آیا مانند شراب و قمار است؟ آرى، هرچه ما را از خدا غافل کند، مانند شراب و قمار ناپسند است، گرچه اسلام به خاطر لطف و آسان گرفتن، آن را حرام نکرده باشد.

قمار و شراب، ابزار کار شیطان براى ایجاد کینه و دشمنى است. «انّما یرید الشیطان... فى الخمر و المیسر»

(92) انسان در انتخاب راه، آزاد است. «فان تولّیتم»

شرط ابلاغ احکام الهى پذیرش مردم نیست، ما باید اتمام حجّت کنیم. «فان تولّیتم... على رسولنا البلاغ المبین»

(93) اگر بعد از شنیدن حکم الهى باز هم گناه کنند خداوند بر گناهان قبلى هم مؤاخذه مى‏کند. «لیس... جناح فیما طعموا اذا مااتّقوا»

(94) در قرآن، مسأله‏ى شکم و غذا، به عنوان یکى از اسباب آزمایش الهى مطرح شده است، به نمونه‏هاى زیر توجّه کنید: الف: آدم و حوا در مسأله‏ى غذا شکست خوردند. «لا تقربا هذه الشجرة» (بقره، 35 ) ب: بنى‏اسرائیل در تحریم صید ماهى در شنبه‏ها، شکست خوردند. «ولقد علمتم الّذین اعتدوا منکم فى السبت»( بقره، 65) ج: یکى از فرماندهان بنى‏اسرائیل هنگام عبور سربازانش از یک منطقه و رسیدن به نهر، فرمان داد که از آب آن ننوشند، ولى یارانش جز اندکى، خوردند. «فشربوا منه الاّ قلیلاً» (بقره، 249.)
د: روزه گرفتن، خود یک آزمایش بزرگ است. ه : نزدیک آمدن شکار به حجاج در حالت احرام، که حقّ صید ندارند. «تناله أیدیکم»
سؤال: انسان که چیزى را آزمایش مى‏کند، براى اطلاع و علم است، امّا خداوند که همه چیز را مى‏داند چرا آزمایش مى‏کند؟ پاسخ: حضرت على علیه السلام در نهج‏البلاغه مى‏فرماید: آزمایشات الهى براى آن است تا انسان در برابر حوادث تلخ و شیرین عکس‏العمل نشان دهد و در برابر آن، استحقاق کیفر یا پاداش داشته باشد.( نهج‏البلاغه، خطبه 192) آرى، خداوند بر اساس عمل، کیفر و پاداش مى‏دهد نه بر اساس علم خود، همان گونه که ما نیز به خاطر علم به هنر و کارآیى فردى به او پاداش نمى‏دهیم، بلکه باید براى ما کارى از خود نشان دهد تا مزد بگیرد. سؤال: آیا مهمان وزائر خانه خدا، به خاطر شکار حیوانى باید به عذاب دردناک گرفتار شود؟ پاسخ: خود شکارکردن، عذاب دردناک ندارد، بلکه عذاب به خاطر شکستن قداست حرم و اِحرام و قانون‏شکنى اوست. «مَن اعتدى بعد ذلک فله عذاب الیم»

خداترسى آنجا آشکار مى‏شود که زمینه‏ى گناه فراهم باشد و انسان خطا نکند. «تناله أیدیکم»

هر چیزى که دست ما به آن مى‏رسد، رزق و حلال نیست. «تناله أیدیکم»

(96) ایمان به قیامت ومحاسبه‏ى اعمال، عامل بازدارنده از گناه است. «واتّقوا اللَّه الّذى الیه تحشرون»

(97) «قیام»، وسیله‏ى پایدار بودن است، مانند ستون ساختمان و عمود خیمه(مفردات راغب) امام صادق علیه السلام فرمود: خانه‏ى خدا را بیت‏الحرام مى‏نامند، به خاطر آن که ورود کفّار به آنجا حرام است) تفسیر نورالثقلین).

ماههاى حرام عبارتند از: رجب، ذیقعده، ذیحجّه و محرّم که جنگ در آنها ممنوع است.

مسجد و مسلخ، وسیله‏ى قوام دین و دنیاى مردم است. «الکعبة... الهدى و القلائد» امام صادق‏علیه السلام فرمود: «جَعَلها اللّه لدینهم و معیشتهم» )تفسیر برهان)

(100) «اکثریّت» و فراوانى، فریب دهنده است، مواظب باشیم. «اعجبک» (اکثریّت، نه نشانه‏ى حقّانیّت است و نه نشانه‏ى برترى)

(102) گرچه آنچه را نمى‏دانیم، باید از اهلش بپرسیم، «فاسئلوا اهل الذّکر ان کنتم لاتعلمون»( نحل، 43.) ، امّا برخى سؤال‏هاست که اگر جوابش روشن شود، به زیان فرد یا جامعه است، مثل سؤال از عیوب دیگران، یا اسرار نظامى.

مسئولین، بعضى از مطالبى را که مى‏دانند، نباید در اختیار عموم بگذارند. نظیر مسائل اقتصادى مانند کمبود گندم ویا...
* صداقت خوب است، ولى صراحت، همه جا مفید نیست.

برخى از اخبار، نباید از رسانه‏ها و جراید، پخش شود، چون به زیان مردم است (گاهى سکوت و بیان نکردن، عاقلانه لازم است) «ان تبدلکم تسؤکم»

انسان حقّ ندارد اسرار مردم و اسرار نظامى را فاش سازد.

دانستن هر چیزى، نه لازم است، نه مفید، بلکه باید سراغ دانش‏هاى مفید رفت. «لاتسألوا» (حسّ کنجکاوى باید تعدیل شود ونباید در پى اطلاعاتى رفت که سبب ایجاد کدورت، مشکلات واختلال نظام جامعه مى‏شود)

(105) اگر حریف دیگران نمى‏شویم، حریف نفس خود باشیم. «علیکم أنفسکم...»
 انحراف جامعه، مجوز گناه کردن افراد نیست. «علیکم انفسکم لایضرّکم..»
 در قیامت، هر کس مسئول کار خویش است. «علیکم أنفسکم»
 در پى کشف و افشاى عیوب دیگران نباشیم «علیکم انفسکم»( تفسیر نورالثقلین.)

(106) مراعات حقوق مردم همه‏جا مهم است ومکان بردار نیست. «ضربتم‏فى‏الارض»

براى اداى حقّ از صحنه‏هاى مذهبى و ملکوتى و مکان‏ها و زمان‏هاى مقدّس کمک بگیریم «من بعد الصلوة فیقسمان باللّه» حضرت على‏علیه السلام به شخصى که تقاضاى بیت‏المال (علاوه بر سهم عادى خود) داشت فرمود: روز جمعه نزد او آید. سپس او را به نمازجمعه برد و جمعیّت را به او نشان داد و فرمود: معناى تقاضاى نابجاى تو سرقت از اموال این مردم است. در این صحنه مى‏بینیم که حضرت از نماز و جمعیّت و جمعه براى تأثیرگذارى کلام نورانى خود بهره گرفته است.

یکى از عوامل انحراف، رسیدن به پول است. «لانشترى به ثمناً»

(108) یکى از عوامل بازدارنده از گناه، نگرانى از رسوایى در جامعه است. «أو یخافوا أن تُرّد ایمان»

(110) از حضرت على‏علیه السلام پرسیدند: آن حیوانى که بدون قرار گرفتن در رحم (یا تخم) پیدا شد چیست؟ فرمود: پرنده‏اى که حضرت عیسى با دمیدن در مجسمه به وجود آورد213) تفسیر نورالثقلین)

زن به مقامى مى‏رسد که دوش به دوش پیامبر مطرح مى‏شود. «علیک و على والدتک»، بلکه یک زن و فرزند پیامبرش، با هم یک آیه شمرده مى‏شوند. «و جعلناها وابنها آیة»   )انبیاء، 91)

(112و113) نام گذارى این سوره به «مائده»، به خاطر همین درخواست مائده‏ى آسمانى است. «مائده» هم به معناى غذاست، هم سفره‏اى که در آن غذا باشد.

(116) امام رضا علیه السلام فرمود: درباره‏ى من دو گروه هلاک مى‏شوند و من تقصیرى ندارم: یکى علاقمندان افراطى، دیگرى کینه توزان بى‏جهت) تفسیر نورالثقلین)

(118)  به روایت ابوذر، پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله شبى تا صبح در رکوع و سجود این آیه را تلاوت مى‏نمود. از آن حضرت سؤال کردم چگونه بود که تا صبح این آیه را تلاوت فرمودید. حضرت فرمود: از خداوند طلب شفاعت براى امّتم مى‏کردم و خداوند سرانجام آن را به من داد و امّتم در صورتى که شرک نورزند، به آن نائل خواهند شد (تفسیر مراغى)
در روایتى دیگر آمده است وقتى حضرت این آیه را تلاوت فرمود، دستان مبارک را بلند کرده و با حال گریه فرمود: «اللّهم امّتى» وبه امّت خود دعا مى‏کرد. خداوند جبرئیل را بر حضرت فرستاد و فرمود: «انّا سنرضیک فى امّتک و لا نسوئک» ما تو را خشنود خواهیم کرد و نمى‏گذاریم ناراحت شوى (تفسیر ابن‏کثیر)

 (119و120) مؤمنان، اگر به خاطر صداقتشان، مشکلاتى را در دنیا تحمّل کنند، این راستى و صداقت در آخرت براى آنان کارساز است. «ینفع الصادقین صدقهم»

عبادت کسى شایسته است که سلطنت عالم و قدرت مطلقه‏ى هستى در اختیار اوست، نه دیگران، گرچه پیامبر باشند. «للّه ملک السموات و الارض»

تفسیر قرآن شبهای دوشنبه

مورخ: 14/3/91

پایان تفسیر سوره مائده