عید نوروز در قرآن و فرهنگ اسلامی

عید نوروز در قرآن و فرهنگ اسلامی
واژه عید در قرآن کریم تنها یک بار در آیه 114 سوره مائده آمده است؛ «عیسی بن مریم گفت: پروردگارا! برای ما از آسمان مائده‌ای بفرست؛ تا این روز برای ما و کسانی که پس از ما می‏آیند،

عید نوروز در قرآن و فرهنگ اسلامی
واژه عید در قرآن کریم تنها یک بار در آیه 114 سوره مائده آمده است؛ «عیسی بن مریم گفت: پروردگارا! برای ما از آسمان مائده‌ای بفرست؛ تا این روز برای ما و کسانی که پس از ما می‏آیند، عید باشد که تو بهترین روزی دهندگانی و آیت و حجتی از جانب تو برای ما باشد». عید، روزی است که در آن سود و منفعتی به دست بیاید و در شرع مقدس اسلام، روزهای غدیر، قربان و فطر، عید نامیده می‏شوند که در عید اضحی، قربانی و در عید فطر، زکات فطره مطرح است و در غدیر، حضرت علی علیه‌السلام به امامت منصوب شد. همچنین گفته شده که عید، روزی است که در آن نماز ویژه‌ای برگزار کنند یا روزی است که مجمعی در آن فراهم آید یا آن که عید روزی است که خلق از ماتم به شادمانی بازگردند یا روزی است که تفاوتی میان درویش و توان‌گر نباشد. از سوره مائده استفاده می‏شود که حضرت عیسی مسیح علیه‌السلام روز نزول مائده را که سال‌روز وقوع یک معجزه الهی در تاریخ است، برای همه انسان‏ها عید قرار داده است؛ تا این روز، آیت و حجتی از جانب خداوند، برای مردمان در تمامی اعصار باشد و به برکت این پدیده، همه ساله شادمانی و خجستگی آن روز تکرار شود.
از آن جا که مائده به معنای خوان پرنعمت، تنها دو بار در سوره مائده آمده، می‌توان گفت: نزول رزق از آسمان به درخواست حضرت عیسی مسیح علیه‌السلام، ویژگی خاصی داشته و به خاطر آن، عنوان مائده به آن تعلق گرفته است. راغب اصفهانی می‏نویسد: مائده، طبق و خوانی است که در آن طعام باشد که هم به آن طبق و هم به طعام، مائده گفته می‌شود. بنابراین، عید در این سوره، به نزول یک برکت آسمانی در پوشش طبق یا طبق‌هایی از طعام و خوردنی اشاره دارد که می‌تواند در تکرار و بازگشت آن روز نیز همان برکات وجود داشته باشد و از این جهت، آیت و حجتی دیگر از جانب خداوند متعال برای انسان‏ها و فرصتی دیگر برای ایجاد ارتباط با خدا و یادآور خدا در دل‌ها و زبان‌ها باشد.

عید در روایات اسلامی
جمعه، فطر، اضحی و غدیر خم، مهم‌ترین روزهایی هستند که از آنها در روایات اسلامی با عنوان عید یاد شده است و هر یک از این روزها، اعمال، آداب و مراسم مشترک یا خاصی دارند. مهم ترین اعمال و آداب مشترک این اعیاد عبارتند از: غسل، پوشیدن جامه نیکو، استعمال بوی خوش، خواندن نماز و دعا و علاوه بر اینها، هر کدام از آنها اعمال ویژه‌ای نیز دارند. نکته جالب توجه در این اعمال، آداب و دعاهای آن است که اغلب به نزول فرشتگان و ارواح وارستگان و فرود آمدن برکات آسمانی اشاره شده است؛ چنان که تلاوت سوره قدر، به منظور اشاره به قدر و شرف و عظمت این اعیاد و تأکید بر نزول فرشتگان و روح از آسمان، در نمازهای ویژه این اعیاد مطرح شده است.
در شب جمعه، ملائکه از آسمان به زیر می‏آیند و در پسین پنجشنبه و شب جمعه و روز جمعه تا غروب آفتاب، جز صلوات بر محمد و آل محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله چیز دیگری نمی‌نویسد. شب عید اضحی (قربان) از شب‌های با برکت است و یکی از آن چهار شبی است که نگاه داشتن احیا در آن شب، توصیه شده است؛ زیرا درهای آسمان در این شب باز است. در روایات آمده است که فضیلت شب عید فطر، کمتر از شب قدر، یعنی شب نزول قرآن، ملائکه و روح نیست. عید غدیر خم نیز از عظیم ترین اعیاد است و نامش در آسمان، روز عهد معهود است و آن روزی است که حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، امیر المؤمنین علیه‌السلام را به خلافت خود برگزید. احسان و انفاق در این روز، مانند شب قدر، پاداشی چندین برابر روزهای دیگر دارد.

عید نوروز و آداب آن
در روایتی از معلی بن خنیس، از نوروز، این گونه تجلیل شده است: نوروز، روزی است که کشتی نوح بر کوه جودی
قرار گرفت؛ روزی است که جبرئیل بر نبی علیه‌السلام نازل شد؛ روزی است که رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، علی علیه‌السلام را بر دوش کشید؛ تا بت‏های قریش را از بالای کعبه رمی کند؛ روزی است که نبی علیه‌السلام به وادی جن رفت و از ایشان بیعت گرفت؛ روزی است که برای علی علیه‌السلام از مردم بیعت گرفت (غدیر خم)؛ روزی است که قائم آل محمد (عج) ظهور خواهد کرد و روزی است که امام عصر (عج) بر دجال پیروز خواهد شد. در مفاتیح الجنان چنین آمده است: «چون نوروز شود، غسل کن و پاکیزه‌ترین جامه‏های خود را بپوش و به بهترین بوهای خوش، خود را معطر گردان و چون از نمازهای پیشین و پسین و نافله‏های آن فارغ شدی، چهار رکعت نماز بگذار؛ یعنی هر دو رکعت به یک سلام و در رکعت اول بعد از حمد، ده مرتبه سوره قدر (انا انزلناه) و در رکعت دوم بعد از حمد، ده مرتبه سوره قل یا ایها الکافرون و در رکعت سوم بعد از حمد، ده مرتبه «قل اعوذ برب الناس» و «قل اعوذ برب الفلق» را بخوان و بعد از نماز به سجده شکر برو و این دعا را بخوان: اللهم صل علی ... و بسیار بگو یا ذوالجلال و الاکرام».

نماز عید نوروز
نماز عید نوروز مشتمل است بر قرائت سوره حمد و یکی از سوره‏های قدر، کافرون، توحید، فلق و ناس و بسیار شبیه به نمازی است که ضمن آداب و اعمال روز جمعه و یا اعمال روز عید غدیر خم، وارد شده است.
از آن جا که قرائت سوره قدر در نماز عید نوروز توصیه شده است، می‏توان دریافت که عید نوروز نیز چون دیگر اعیاد اسلامی با نزول برکات و آیات الهی همراه است. تأکید بر قرائت سوره‏های کافرون، توحید، معوذتین نیز می‏تواند اشاره به درخواست دفع انواع شرور و بدی‌ها داشته باشد.

دعای عید نوروز
دعای مخصوص عید نوروز با درود و صلوات بر رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و آل او و اوصیا و همه انبیا و رسولان آغاز می‏شود و آن گاه با فرستادن درود بر ارواح و اجساد ایشان ادامه می‏یابد. در این دعا آمده است: «هذا الذی فضله و کرمته و شرفته و عظمته خطره».
این فراز با اندکی جابه جایی در کلمات، در دعای مخصوص ماه مبارک رمضان، نیز آمده است.
فراز پایانی دعای مخصوص عید نوروز این است: «اللهم... ما فقدت من شی فلا تفقدنی عونک علیه حتی لا اتکلف ما لا احتاج الیه یا ذوالجلال و الاکرام» و از آن جهت که در آن سخن از گم شدن و گم شده‏ها به میان می‏آید، بیش از اندازه قابل توجه است؛ زیرا عید نوروز، همان روزی است که حضرت سلیمان علیه‌السلام، انگشتری خویش را پس از مدتی پیدا کرد.

نوروز از دیدگاه امام صادق علیه‌السلام
معلی بن خنیس می‏گوید: صبح‌گاه نوروز، به حضور امام صادق علیه‌السلام رسیدم. حضرت از من پرسید: معلی! آیا از امروز چیزی می‌دانی؟ گفتم: خیر؛ اما ایرانیان، امروز را بزرگ می‏دانند و به همدیگر تبریک می‌گویند. امام فرمود: گرامی‌داشت امروز، به سبب وقایعی است که برای تو بازگو می‌کنم؛
نوروز همان روزی است که خداوند از بندگان خود میثاق گرفت که بنده خدا باشند؛ برای او شریک قائل نشوند و غیر از خداوند، کسی را عبادت نکنند؛ یعنی روز آزادی است.
نوروز، همان روزی است که برای نخستین بار خورشید طلوع کرد؛ یعنی روز روشنایی و درخشش است.
نوروز، روزی است که کشتی نوح علیه‌السلام بر «جودی» نشست؛ یعنی روز نجات از عذاب الهی است.
نوروز، روزی است که حضرت ابراهیم علیه‌السلام بت‌ها را شکست؛ یعنی روز مبارزه با شرک و بت‌پرستی است.
نوروز، همان روزی است که جبرئیل امین بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله هبوط کرد؛ یعنی روز دریافت پیام الهی است.
نوروز، همان روزی است که رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله، حضرت علی علیه‌السلام را بر دوش گرفت و بت‏های قریش را از بالای کعبه بر زمین ریخت؛ یعنی روز پیراستن خانه‏های پاک از آلودگی‌هاست.
نوروز، روزی است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، حضرت علی علیه‌السلام را در محل غدیر خم به مردم به عنوان امیرالمؤمنین معرفی کرد؛ یعنی روز پیمان با ولایت است.
نوروز، همان روزی است که قائم آل محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله، حضرت مهدی علیه‌السلام، ظهور پیدا می‏کند و بر دشمنان عدالت پیروز می‏شود و حکومت عدل الهی تشکیل می‌دهد.
امام صادق علیه‌السلام فرمود: «نوروز که می‏آید، ما منتظر فرج آل محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله هستیم؛ زیرا نوروز از روزهای ما و روزهای شیعیان ماست و شما آن را از دست دادید و پارسیان آن را نگه داشتند».1

پی‌نوشت:
1. مجلسی، بحارالانوار، ج 59.