آسیب شناسی مجالس عزاداری از منظر ولایت

آسیب شناسی مجالس عزاداری از منظر ولایت

فرهنگ عاشورا از دیر باز به دلیل ارزش واهمیت آن همیشه مورد توجه دوست ودشمن بوده است. در طول تاریخ ظالمان و مستکبران همیشه به دلیل ماهیت ظلم ستیزی عاشورا با آن مخالف بوده اند. ارزش معنوی و انسان ساز و اصلاح گر عاشورا موجب گردیده است که آسیب های زیادی از دوست و دشمن به آن وارد شود. عاشورا دارای بعد شکلی و بعد ماهیتی است.

این آسیب ها هم جنبه ماهیتی و محتوایی حادثه  عاشورا را و هم جنبه شکلی آن را مورد هجوم قرار داده است. جنبه عاطفی و تراژدیک حادثه عاشورا به بعد ملکوتی ، عاشقانه و عقلانی آن غلبه پیدا کرده است. در شرایط امروز دسیسه دشمنان هم برای تغییر مفاهیم و ماهیت ارزش های متعالی مثل عاشورا بیشتر شده است.

البته این دسیسه ها برای بد معرفی کردن چهره دین سابقه طولانی دارد. در زمان اتحاد جماهیر شوروی در مناطق شیعه نشین دستور داده بودند مساجد تعطیل شده و مردم نماز جماعت برگزار نکنند و عزاداری ممنوع بود ولی قمه زنی که یک امر خرافی بود و چهره نورانی مکتب شیعه را مخدوش می کرد ،آزاد بود. دلیلش هم این بود که کمونیست ها آن عمل خرافی را بهترین راه دین گریزی می دانستند. البته در کنار دسیسه های دشمنان افراد جاهل که مغزشان تعطیل است در ترویج و گسترش این خرافه ها وآسیب هانقش زیادی داشته اند.

 البته علمای دین به تناسب توان خود و زمینه های پذیرش با این  عوامل خرافات مبارزات مستمری داشته اند . اما بعد از انقلاب اسلامی هم دسیسه هابیشتر شده وهم مبارزات بااین دسیسه ها و خرافات از طرف علما و مراجع معظم و بویژه مقام معظم رهبری به شکل جدی تری برای زدودن چهره مذهب شیعه از خرافات صورت پذیرفته است.

الف ـ  آسیب های محتوایی حادثه عاشورا

ترسیم ناقص و یک بعدی از سیمای معصومین توجه بیش از حد و صرف به جنبه قداست و ملکوتی بودن معصومین و تاکید بر این که علم غیب ولایت تکوینی دارند و درمقابل غفلت کردن از جنبه مادی و زمینی آنان و چشم پوشی از الگو بودن آنان در زندگی در واقع طرح یک جانبه سیمای معصومین است و برعکس همین مطلب هم وجود دارد و در هر دو صورت تصویری ناقص و یک بعدی از شخصیت معصومین است.

امام حسین (ع) انسانی با اهداف الهی و با عملکردی تکلیف گرایانه بوده است. لذا شخصیت کامل او امروز می تواند الگوی ما باشد. اما متاسفانه در بعضی مراسمات عزاداری ترسیمی ناقص و سطحی و یک بعدی از ایشان انجام می پذیرد. بطور مثال در برخی موارد حتی از بعد ملکوتی و مناقب معنوی امام حسین (ع) و یارانش چشم پوشی می شود و در عوض به توصیف چشم و ابروی آنها پرداخته  می شود.این یک نوع تصویرپردازی مبتذل ، سطحی و عوامانه منحرف از عاشورا است.

مقام معظم رهبری در این خصوص می فرمایند: «چیز دیگری که بنده در بعضی از خوانندگان جلسات مداحی اطلاع پیدا کردم استفاده از مدح ها و تمجیدهای بی معناست که گاهی هم مضر است. فرض کنید راجع به حضرت ابوالفضل (ع) صحبت می شود. بنا کنند از چشم و ابروی آن بزرگوار تعریف کردن مثلا قربون چشمت بشم. مگر چشم قشنگ در دنیا کم است؟ مگر ارزش ابوالفضل (ع) به چشمهایش بوده! اصلا شما اگر اباالفضل را  دیده اید و می دانید چشمش چگونه بوده؟ اینها سطح معارف دینی ما را پایین می آورد. معارف شیعه در اوج اعتلاست.

معارف شیعی، معارفی است که یک فیلسوف در غرب پرورش یافته با مفاهیم غربی و بزرگ شده آشنا با معارف فلسفی غرب مثل هانری کربن را می آورد دو زانو جلو علامه طباطبایی می نشاند او را خاضع می کند و می شود مروج شیعه و معارف آن در اروپا. معارف شیعه را باید در همه سطوح عرضه کرد. از سطوح ذهن متوسط وعامی بگیرید تا سطوح بالاترین فیلسوف ها، با این معارف نباید شوخی کنیم» (1)

2 ـ غلوآمیز شدن عزاداری ها همراه با خرافات

خرافات بر سه اصل بی بنیادی، باطل بودن و خوش آور مخاطب استوار است. خرافات در ذات خود غلو آمیز می باشد. در عزاداری های چند سال اخیر بعضی از مداحان نادان در مدح ائمه از تعابیری همچون حسین اللهی و زینب اللهی و لااله ا لا فاطمه استفاده کرده اند که این تعابیر تعابیری شرکت آلود و منحرف است. نوعی خرافه و غلو است .

قرآن کریم از غلو نهی می کند و امامان نیز شدیدترین برخورد را با غلات داشته و از آنان بیزاری جسته اند. خرافه و غلو در عزاداری ها باعث خدشه به تصویر حقیقی امام معصوم و معرفی نادرست و تحریف شده شیعه که پیوسته دینمدار ومنطقی بوده است ، نزد افکار عمومی جهانیان در بعد رسانه ای می شود. علما و مراجع معظم با این شکل عزاداری ها مخالفت کرده و در فتواها و استفتائات این تغییر غلو آمیز و شرکت آلود را نهی فرموده اند.

مقام معظم رهبری در جواب استفتاتی در این زمینه می فرمایند:

« از این گونه حرکات و ترویج این افراد و اینگونه جلسات اجتناب شود» (2)مسایل جدید

3 ـ بیان مطالب ذلت بار و خارج از شأن معصومین (ع)

در بعضی از مداحی ها و جلسات عزاداری مطالبی دون شأن و مرتبه معصومین (ع) بیان می شود که شأن ائمه را پایین می آورد. به طور مثال در هنگام مداحی حضرت زینب آن بزرگ زن تاریخ که الگوی صبر و استقامت و تحمل مصائب بودند را مضطر می خوانند وامام زین العابدین را بیمار معرفی  می کنند. (زین العابدین بیمار) و یا از امام حسین در هنگام شهادت فرزندانش مثل علی اصغر و علی اکبر (ع)  فردی حزن آلود و غم زده که شکسته و خورد شده است نام  می بردند این دون شأن امام حسین (ع) است. امام حسین همه این مصائب را با نگاه ملکوتی و الهی تحمل فرمودند و هرگز خم به ابرو نیاوردند. بعضی تعابیر در حادثه عاشورا تعابیری سطحی و ذلت آمیز و از ساحت مقدس اهل بیت (ع) دور است. مقام معظم رهبری که با تیزبینی مسایل عزادارای را بررسی می کنند در این خصوص می فرمایند:

«نکته دیگری که بعضی از آقایان بحق اشاره کردند این است که از برخی تعابیر درباره ائمه (ع) نباید استفاده کرد. اینها سبک است . برای فاطمه الزهرا (س) آن موجود قدسی والا آن انسان برتر و آن معلم بشر.

از آن تعبیری که هر شاعری چه شاعر درست و حسابی گوی و چه شاعر هرزه گوی، برای محبوب و معشوق خودش ذکر می کند، نباید استفاده کرد باید از تعبیرات متناسبی استفاده کرد. اعتقاد من این است که اگر شعرای عزیز ، همچنان که امروز خوشبختانه هم سرود دسته جمعی هم در بعضی از شعرهایی که قبلا آقایان خواندند.

همین معنا انصافاً تامین شده لفظ و معنا را برای بیان معرفتی که امروز جامعه ما نیاز دارد تا از مکتب فاطمه  زهرا (س) تعلیم بگیرد ، بکارگیرد و آن را مداح با صدای خوش و آهنگ مناسب با این کار عرضه کند. یکی از بهترین انواع تبلیغ و ترویح صورت گرفته است، یعنی همان دعبل و فرزدق و کمیت تاریخ در این جا ظهور و تجلی پیدا کرده است. ارزش، همان ارزش خواهد بود و می تواند اجرهای بزرگ  الهی را به دنبال خود داشته باشد» (3)

4 ـ گسترش دروغ در روضه و  مداحی

مطلبی که درباره حادثه عاشورا در بعضی مجالس روضه و مداحی گفته می شود برخی دروغ بودنش آشکار و بعضی دروغ بودنش معلوم نیست. در برابر مطالبی که دروغ بودنش آشکار است بایستی در روضه خوانی ها ومداحی ها نفی شود و با ارشاد و راهنمایی علما و روحانیون جلو این مطالب دروغ که آسیب های جدی به اعتقادات مردم وارد می کند، گرفته شود. اما در مقابل مطالب شیعه آلود بایستی تامل بیشتری نمود.

برای راست و دروغن بودن مطالب باید به منابع معتبر تاریخی مراجعه صورت پذیرد. ممکن است یک مطلب در یک منبع دست دوم مورد  تصدیق باشد ولی در منبع دست اول و معتبر دروغ بودن آن ثابت شود. در منابع تاریخی کتاب های لهوف ابن طاووس و ارشاد مفید و نفس المهموم کتاب های معتبری هستند  که مقام معظم رهبری هم در روضه
خوانی های خود در نماز جمعه از همین کتب استفاده نموده اند و به استفاده از این منابع تاکید دارند.

«واقعه خوانی، تا حد ممکن باید متقن باشد. مثلا در  حد «لهوف» ابن طاووس و ارشاد مفید و امثال اینها» (4)

بنا بر این بازخوانی روضه های مداحان و انطباق آن با متون معتبر لازم و ضروری است. باید مسوولین و نهادهای اسلامی با تدوین روضه های معتبر از کتب و منابع معتبر آنها را در اختیار مداحان قرار دهند. ضرورت ایجاد سازماندهی ، قاعده و ضابطه در ارتباط با منبر و مداحی و خطابه با توجه به سرعت تحولات در نظریات جدید  علمی و استفاده از
شیوه ها و روش های نوین مورد تاکید مقام معظم رهبری است و ایشان معتقدند که مداحان باید آگاه باشند باید بدانند چه می گویند . برای که می گویند و در کجا می گویند و چگونه می گویند.

«مداح ها بدانند چه می خوانند و چه می گویند. صدای خوش ، آهنگ قشنگ ،موقعیت ممتاز، تریبون خوب، اقبال فراوان امروز هم که جوان ها بحمدا... جامعه و کشور ما را با صفای دل خودشان مصفا کرده اند . این همه جوان در این کشور وجود دارد . همه متوجه شماست . شما چه می خواهید به مردم بدهید؟ این که من همیشه روی آنچه می خوانید و آنچنان که می خوانید در جلسه مداح ها و با ا فراد گوناگون تاکید می کنم به خاطر این حساسیت ها است» (5)

5 ـ بیان سست معارف اسلام

گاهی بعضی مداحان وخطبا برای عرصه معارف اسلامی متوسل به خواب و مکاشفه و همچنین بعضی ملاقات های دروغین می شوند. این قبیل تبلیغ مبانی اعتقادی سستی را بنا می نهد که به راحتی قابل زوال و نابودی است.

خواب و مکاشفه و حتی رویای صادقه برای بیننده ودیگران محبت شرعی نیست. تنها به خواب معصوم (ع) که شیطان در آن راهی ندارد محبت است که شرایط فعلی معصوم (ع) در میان ما نیست. راهی برای اثبات و نفی خواب و مکاشفه وجود ندارد و می تواند به عنوان حربه ای در دست شیادان در جا انداختن دروغ و ایجاد تحریف در عرصه معارف اسلامی بویژه فرهنگ عاشورا به کار رود.

با نقل خواب و رویا نمی توان کسی را هدایت کرد. مقام معظم رهبری بر سخن محکم و غیر مشتبه و سخن حکمت آمیز در مداحی ها تاکید دارند.

«روش ها خیلی مهم است. در این آیه مبارکه «ارع الی سبیل ربک بالحکمه» روش را بیان فرموده است. سخن حکمت آمیز یعنی سخن محکم ، سخن غیر مشتبه .

سخن غیر مرهون و غیر ضعیف ، حکمت همه اینها را دارد. سخن حکیم است. یعنی هم حکمت آمیز است و هم مستحکم است. هم در مقابل متشابه است»(6)

مقام معظم رهبری تاکید دارند که مداحان حتماً از فرصتی که دارند برای ترویج معارف  اسلامی استفاده نمایند و آن معارف الهی را به زبان زیبای شعر و با صورت زیبا بیان کنند.

«نباید بگذارید منبر ده دقیقه ای یا بیست دقیقه  ای شما از معارف خالی باشد. امسال دیدم بعضی از برادران مداح در ماه محرم و در دهه فاطمیه بحمدا... این نکته را رعایت کرده بودند. در منبر مداحی حتما در اول ، فصلی اختصاص بدهید به نصیحت با بیان معارف به زبان شعر. اصلاً رسم مداحی از قدیم این طوری بوده الان یک مقدار آن رسم ها کم شده مداح در اول منبر یک قصیده، یک ده بیت شعر، کمتر ، بیشتر ، فقط در نصیحت و اخلاق با الفاظ زیبا خطاب به مردم بیان می کرد. مردم هم می فهمیدند و اثر هم می گذارد. من یک وقتی گفتم که گاهی شعر یک مداح از یک منبر یک ساعتی، اثرش بیشتر است. البته همیشگی نیست، گاهی است. اگر خوب انتخاب و اجرا شود اینطوری خواهد بود.»(7)

6 ـ جدایی دین از سیاست

در برخی مجالس عزاداری گفته می شود که ما گریه و عزاداری می کنیم و کاری به سیاست نداریم. اصلا اصل حادثه عاشورا به واسطه سیاست اتفاق  افتاده است. حادثه عاشورا علاوه بر جنبه ملکوتی والهی و عرفانی جنبه سیاسی هم دارد. نمی توان امام حسین (ع) را از سیاست جدا کرد. امام حسین برای احیاء امر به معروف و برای اصلاح امور امت جدش رسول ا... قیام کرد و به شهادت رسید. لذا فرهنگ عاشورا با سیاست پیوندی ناگسستنی دارد.

امروز نیز عزاداری امام حسین باید با هدف احیاء امر به معروف و شناخت عبرت های عاشورا و حفظ اصل نظام اسلامی صورت پذیرد. دشمنان سعی دارند عزاداری باشد ولی محتوایی نداشته باشد.

ازدرون این مجالس عزاداری، ظلم ستیزی و شهادت طلبی و روشنگری نسبت به دشمنان بیرون نیاید. حادثه عاشورا خود یک فتنه بزرگ بود طوری که مسلمانان در میان غبار فتنه چون بصیرت نداشتند به جنگ فرزند رسول ا... آمدند. امروز نیز فضای فتنه آلودی حاکم شده است . باید از حادثه عاشورا و حوادث قبل و بعد از آن الگو بگیریم و با شرایط فتنه آلود امروزی با بصیرت برخورد بکنیم. مقام معظم رهبری تاکید دارند که در مجالس عزاداری مداحی و روضه خوانی و تبلیغ مسایل سیاسی با رعایت اعتدال مطرح شود.

یعنی نباید چنان دیگر به مسایل سیاسی بپردازیم که از رسالت دینی خود غفلت کرده و دل مخاطب را فراموش کنیم.«نه ما باید مسایل سیاسی را به کلی از حیطه حرف و گفت و تلاش و مجاهدت تبلیغی خودمان خارج کنیم، آن چنان که دشمنان روی آن ده ها سال سرمایه گذاری کردند. ولی نهضت اسلامی آمد و این سرمایه گذاری را آتش زد و از بین برد و گفتار و اندیشه سیاسی را وارد متن فعالیت های دینی کرد و نه از این طرف باید بیفتیم که تصور کنیم همه منبر ، همه تبلیغ، همه مخاطبه با مردم و با مومنین یعنی این که بنشینیم مسایل آمریکا واسرائیل و مسایل  سیاسی را تحلیل کنیم. نه خیر یک کار واجب تر اگر نباشد واجب دیگری وجود دارد و آن دل مخاطب شماست. دل و جان و فکر او را بایستی تعمیر و آباد و سیراب کنیم» (8)

7 ـ اظهار مطالب موهن

اهل بیت (ع) بر خلاف پادشاهان ظالم، ذلت و خواری را برای پیروانشان نمی پسندند. هرچند تواضع ، رابطه عاطفی و ابراز محبت به اهل بیت را شیعه افتخاری برای خود می داند و به آن مباهات می کند،مداحی ها در مجالس نباید دستاویزی برای دشمنان و وهن شیعه باشد. 

متاسفانه بعضی مداحان ناآگاه کلماتی را بکار می برند که ازمصادیق بارز وهن شیعه است. به طور مثال کلماتی مانند کلب الحسین و کلب الرقیه و بستن قلاده سگ به گردن در حین عزاداری و عوعو کردن دور از شأن شیعه می باشد و با صفات متعالی ائمه که شیعیان خود را بزرگ می داشتند ناسازگار است. هر امری که موجب وهن انسان گردد و او را از مقام شامخ انسانیت به زیر بکشد جایز نیست. سیره نظری و عملی پیامبر و همه امامان عظیم حاکی از احترام وارزش فراوان به انسان ها و بندگان خدا در هر لباس و با هر رنگ و مذهب  است. چگونه می توان با تمسک به نام آنان انسان را تحقیر و ذلیل کرد  و حال آنکه امام حسین (ع) شعارش «هیهات من الذله» است. با این شیوه  عزاداری همه علما و مراجع و روحانیون متعهد مخالف هستند و رهبر معظم انقلاب اسلامی در جواب سوالی در خصوص همین موضوع می فرمایند:

«از این گونه حرکات  و ترویج این افراد و اینگونه جلسات اجتناب شود» (9)

8 ـ بیان مطالب خلاف قانون الهی

در بعضی از مداحی ها و خطابه ها چنان وانمود می شود که چون ما شیعه هستیم و محب اهل بیت (ع) پس گناهانمان دیگر بخشیده خواهد شد. شرکت در عزاداری امام حسین خود موجب بخشیده شدن گناهان می گردد که این خود خلاف قانون الهی است. در قانون الهی مسوولیت شیعه امام معصوم (ع) از سایر بندگان خیلی بیشتر است. این همه ائمه ما زحمت کشیده اند و جان داده اند تا ما گناه نکنیم. تنها محبت اهل بیت (ع) ضمانتی برای ما نیست که از آتش دوزخ نجات یابیم.

بر اساس قانون الهی ارتباط دوستی ما با اهل بیت (ع) موجب بخشودگی ما نخواهد شد. البته شفاعت امامان معصوم (ع) ممکن است شامل حال محب اهل بیت شود ولی آن هم شرایطی دارد. شیعه باید در عملکرد دنیوی مطیع اوامر الهی بوده و از گناه پرهیز کند. نمی توان به عنوان شرکت در عزاداری  امام حسین (ع) از نماز اول وقت و یا حتی از نماز صرف نظر کرد. چون هدف امام حسین (ع) احیاء نماز بود. امام حسین (ع) خود در اوج جنگ روز عاشورا وقتی ابوثمامه صیداوی بانک نماز داد و او را از وقت نماز مطلع گردانید در حق او دعا کرد و آماده نماز شد.

لذا مقام معظم رهبری در جواب مداحی که در حضور او همین موضوع نجات محب اهل بیت در شعری خوانده بود، فرمودند:

«شعری که الان برادرمان خواندند، مضمون درستی نیست که ما بگوییم چون شیعه و محب هستیم؛اگر گناه هم کردیم، خدایا متعال ما را مجازات نمی کند. نه اینطور نیست. «من اطاع ا... فهو لنا ولی» ولی آنها باید خدا را اطاعت کنند چون خود این بزرگواران با اطاعت خدا به این مقام و رتبه رسیدند. امتحان اینها قبل از وجود و آمدنشان به این دنیا صورت گرفته «امتحنک ا... قبل ان یخلقک فوجدک لمن امتحنک صابره» دستگاه خدا بی حساب وکتاب نیست. در روایتی پیامبر اکرم (ص) به فاطمه زهرا (س) با این مقام و رتبه فرمود: «یا فاطمه اننی لن اغنی عنک من ا... شیئا» یعنی  پیش خدا نسبت با من و ارتباط با من به درد تو نمی خورد. مگر در میان فرزندان پیغمبر و ائمه کسانی نبودند که با خدا رابطه ای نداشتند و نتوانستند از آن گوهر نورانی و  با ارزش معنوی برخوردار شوند» (10)

فرهنگ عاشورا و مبارزه با خرافات

نقش عاشورا درتاریخ شیعه

در میان حوادث، تاریخی صدر اسلام حادثه عاشورا حادثه عظیمی بوده که دارای ابعاد تاریخی ـ سیاسی عرفانی ، عاطفی و حماسی است. پیام بزرگ عاشورا ره توشه گرانبهایی برای شیعه در قیام ها و مبارزات مستعد و با ظالمان بوده است. پیام های عاشورا اثر عمیقی در تار و پود فرهنگ عمومی شیعه داشته و تا زمانی که تشییع ماندگار است فرهنگ عاشورا نیز تداوم خواهد داشت. ارایه ویژگی های اعتقادی و راهبردی امام حسین در ایام سوگواری آن حضرت گامی موثر در ترویج مکتب  اسلام ناب محمدی است و نقش بسزایی در معرفی مکتب شیعه دارد. عزاداری و برپایی مراسم ماتم در سوگ اولیاء خداوند بویژه حضرت امام حسین  (ع) یک ریشه قرآنی و سیره نبوی و امام معصوم (ع) دارد. بر اساس دیدگاه عالمان شیعه این عزاداری ها مصادیق محبت به ا هل بیت (ع) و تعظیم شعائر الهی و نشانگر فریاد مظلوم علیه ظالم است. به همین دلیل عاشورا مبدا بسیاری از قیام ها و مبارزات تاریخی شیعه بوده است. مبدا و مبانی تاریخی انقلاب اسلامی نیز به فرهنگ عاشورا باز می گردد. امام خمینی (ره) بنیانگذار انقلاب اسلامی تاکید زیادی بر عزاداری امام حسین (ع) داشتند و عزاداری حسینی را موجب حفظ اسلام می دانستند و همین عزاداری حسینی مبدا قیام پانزده خرداد 42 که در پایان منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد، می باشد.

پشتوانه اصلی حرکت در راهپیمایی ها و تظاهرات سال های 56 و 57 که سرانجام به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید اعتقادات مردم بود. در واقع در پس آن راهپیمایی ها اعتقادات مردم به عنوان لایه زیرین و پنهان کار وجود داشت به همین دلیل بزرگترین بروز و ظهور آن اعتقادات در  تظاهرات روزهای تاسوعا و عاشورا تجلی یافت و بیشترین شور انقلابی در این روزها بود. دردفاع مقدس نیز عناصر اصلی قیام عاشورا در عملکرد رزمندگان ظهور پیدا می کرد و شجاعت، توکل ، ایثار و شهادت طلبی را در وجود لشکر اسلام نمایان می ساخت.

مقام معظم رهبری با ذکر این مطلب که امام خمینی (ره) نهضت اسلامی را به مساله عاشورا گره زدند، می فرمایند:

«یکی در فصل اول نهضت یعنی روزهای محرم سال 42 که تریبون بیان مسایل نهضت، حسینیه ها و مجالس روضه خوانی و هیئات سینه زنی در روضه روضه خوان ها و ذکر مصیبت گویندگان مذاهبی شد و دیگری فصل آخر نهضت یعنی محرم سال 57 بود که امام اعلام فرمودند ماه محرم گرامی و بزرگ داشته بشود و مردم مجالس برپا کنند»(1)

حضرت امام خمینی (ره) عنوان این ماه را پیروزی خون بر شمشیر قرار دادند و این مساله تاثیر فراوانی در پویایی نهضت اسلامی مردم ایران داشت . یعنی ماجرای نهضت که روح و حجت حسینی داشت با ماجرای ذکر مصیبت حسینی و یاد امام حسین (ع) گره خورد.

مقام معظم رهبری معتقدند که باید ذکر مصائب سیدالشهدا به صورت صحیح تقویت شوند.

«علمای دین و مبلغین و ذاکرین باید مساله عاشورا و مصائب امام حسین (ع) را به صورت یک مساله جدی و اصلی مورد توجه قرار دهند و در این راه حادثه کربلا را از پیرایه های مضر و خلاف واقع جدا سازند و پس از خالص کردن آن با استفاده از انواع هنرهای بیانی به ذکر این مصیبت بزرگ بپردازند . این حادثه پشتوانه یک نهضت است و باید آبرومند، پر طپش و پر قدرت باقی بماند». (2)

از دیدگاه مقام معظم رهبری عاشورا یک حادثه تاریخی صرف نیست بلکه عاشورا یک فرهنگ ،یک جریان مستمر و یک سرمشق دایمی برای امت اسلام بود. حضرت امام حسین با این حرکت که در زمان خود دارای توجه عقیدتی و منطقی کاملاً روشنی بود، یک سرمشق را برای امت اسلامی نوشت و گذاشت این سرمشق فقط شهید شدن هم نیست بلکه چیزی مرکب و پیچیده و بسیار عمیق است. سه عنصر در حرکت امام حسین (ع) وجود دارد عنصر منطق و عقل ـ عنصر حماسه ـ عنصر عزت و عاطفه»(3)

حادثه عاشورا و هجوم خرافات و آسیب ها

ارزش ها و نمادهای دینی با مردم گره می خورند طبیعی است که مردم احساسات و باورها و خوانده ها و شنیده های مورد علاقه خود را به آن جریان پیوند دهند. این یکی از راه هایی است که به سوی آسیب های عزاداری محرم باز می شود. اصطلاحاً به حدیث باطل و سخن بیهوده که با عقل سازگاری ندارد، خرافه می گویند که یکی از آسیب های جدی عزاداری امام حسین شمرده می شود.

اغلب خرافه ها در بستر جهالت مردم و یا در راستای اهداف حاکمان باطل رشد و تداوم می یابد هر چیزی که نفیس تر و قیمتی تر باشد زمینه بروز تقلب در آن بیش تر است. باورهای دینی و احساسات مذهبی به دلیل ارزش و اصالتی که دارد در معرض خرافات قرار می گیرد. در واقع خرافاتی که در باورهای دینی و شعائر مذهبی پدید می آید، نوع تقلبی آن باورهاست و طبعاً آثار سوء و زیان های اجتماعی آن هم دامن همگان را می گیرد. حادثه عاشورا ناب ترین و عظیم ترین و شکوهمندترین حادثه تاریخ بشریت است. طبیعی است که بیشتر از هر واقعه ای در معرض آفات و تهاجمات و تحریفات وانحرافات قرار بگیرد.

علت ورود و پذیرش خرافات چیست؟

در وجود انسان دو گرایش یکی گرایش نفسانی جسم و یکی گرایش نفسانی فکر و مغز و روح است. گرایش نفسانی جسم انسان را به تن پروری و تنبلی دعوت می کند و گرایش نفسانی فکر و مغز انسان را به سوی تعطیلی عقل دعوت می نماید و قطعاً تنبلی تعقل بشر بسیار مهمتر از تنبلی جسم است. وقتی عقل انسان تعطیل شد بزرگترین مشخصه انسانیت را از دست داده است. به همین خاطر است که مکرر خداوند متعال در قرآن مجید مردم را  به تفکر و تدبر دعوت می نماید.

تکرار عباراتی مثلاً افلایعقلون وافلایتدبرون در قرآن نشانه این است که امکان زوال عقل و قفل شدن آن وجود دارد و همچنین توانایی احیا آن نیز هست. با نبود عقلانیت است که علل پیدایش و زمینه پذیرش خرافات در دین و شعائر  مذهبی پیدا می شود. در حادثه عاشورا نیز تدبر کمتر در میان عامه مردم صورت می پذیرد و در گذشته خواص هم کمتر به حوزه ماهیت و چرایی حادثه عاشورا ورود پیدا می کردند. به همین دلیل عنصر عاطفی و حماسی عاشورا بر عنصر عزت و منطق و عقل آن ارجحیت داشت. و همین باعث شد جریان عزاداری امام حسین (ع) با پیرایه هایی پیوند بخورد که با اصل و ماهیت قیام امام حسین (ع) هیچ همخوانی ندارد.

راه زدودن پیرایه و خرافات از فرهنگ عاشورا فرهنگ عاشورا خورشید فروزان هدایت بشر است و تا قیامت درخشندگی خواهد داشت. اما در طول زمان ابرهایی جلو نور الهی و هدایت بخش این خورشید را گرفته اند و نگذاشته اند شعاع این خورشید به زوایای دل بشر نفوذ کند. این ابرهای تیره همان خرافات و ابتذال و غلوی است که مانع تشعشع انوار درخشان  فرهنگ عاشورا می شود. بنابراین بزرگترین خدمت به امام حسین (ع) این است که ما از اصل و ماهیت واقعی عاشورا دفاع کنیم و این ابرهای مکرر را از صورت عزاداری امام حسین بزداییم.

1ـ یکی از راه های زدودن خرافات از فرهنگ عاشورا این است که حادثه عاشورا به صورت دقیق و با اتکاء به اسناد و مدارک مستدل و منطقی تعریف بکنیم.اگر اجازه بدهیم هر مساله بدون سندی به حادثه عاشورا پیوند بخورد اصل قضیه عاشورا فرع موضوع خواهد شد. بنابراین باید درزمینه معرفی حوادث عاشورا به اسناد و مدارک و کتب معتبر مثل «لهوف» ابن طاووس و «ارشاد» شیخ مفید و امثال اینها مراجعه کرد.

2 ـ معرفی هدف حادثه کربلا یکی دیگر از راه های مبارزه با خرافات و پیرایه ها و سطحی نگری هاست . عاشورا ابعاد سیاسی ـ اجتماعی هم دارد. تنها سوگ و یک تراژدی نیست. نگاه فقط تراژدیک به حادثه عاشورا ظلم به امام حسین (ع) است. حادثه عاشورا هدف اصلی آن اصلاح طلبی است. امام حسین (ع) خود می فرمایند من برای اصلاح امور امت جدم بپا خاستم. هدف امام حسین (ع) امر به معروف  است در ایام محرم باید از اهداف و ماهیت عزاداری برای امام حسین (ع) بیشتر گفته شود تا اینکه به بعد عاطفی و تراژدیک آن پرداخته شود.

3 ـ در مبارزه با پیرایه ها و خرافه های عزاداری امام حسین (ع) نباید محافظه کاری کرد. امروز حکومت ولایی است و اصالت این حکومت باید زدودن خرافات باشد . باید با صراحت با استدلال محکم خرافه ها را به مردم بگوییم . تعارف را کنار بگذاریم . متولیان فرهنگ جامعه بخصوص روحانیون و خطبا باید غربالگری کنند و خرافه ها را به مردم بگویند. اگر این افزوده های جدید به دین پا بگیرد و رواج یابد فضای خرافه زایی بوجود می آید .دشمنان قسم خورده هم به آن دامن می زنند.

گاهی همین خرافات چماقی است که بعضی روشنفکران آن را بر فرق مومنین می کوبند و باورهای اصل و ریشه دار را زیر سوال می برند. روشنفکران غرب زده همیشه کوشیده اند که اصولگرایان و افراد ارزشی را به عنوان صاحبان  اندیشه های کهنه و خرافی و ارتجاعی از میدان بدر کنند و برای این کار از بعضی خرافات وپیرایه هایی که بر باورهای اصیل و ریشه دار چسبانده شده است، استفاده کرده اند. لذا مومنین ، روحانیون ، خطبا، محققین ، پژوهشگران باید کمرهمت خود را برای معرفی اسلام ناب ، دور از تحجر محکم کنند و این راه قربانی طلب می کند، از جان گذشتگی و گاهی خرج کردن آبرو و موقعیت اجتماعی لازم دارد تا دامنه سوء استفاده از باورهای مقدس مردم کوتاهتر شود.

4ـ در حوزه عزاداری امام حسین باید جلو سوء استفاده های سیاسی ، دکان داری را هم گرفت بعضی ها از واقعه عاشورا و عزاداری امام حسین (ع) برای رسیدن به نام و نان استفاده می کنند. واقعه کربلا مقوله ای قدسی و آسمانی است و مقدس ترین واقعه عالم است و همه ائمه و اولیاء خدا به آن غیرت می ورزند. لذا کسانی که برای شهرت و یا ثروت و به طول کلی اهدافی مادی و دنیوی به سراغ عاشورا می روند دچار خسروان خواهند شد و آسیب های آنان به اصل حادثه عاشورا زیانبارتر خواهد شد. لذا با کسانی که برای نام  و نان به سراغ عاشورا می روند باید برخورد ارشادی شود.

رسالت علما و نهادهای اسلامی در مبارزه با آسیب ها و خرافات

متاسفانه علی رغم گذشت 30 سال از انقلاب اسلامی و استقرار حکومت ولایی به طور مشخص هنوز مسوول مستقیم عزاداری ها و جشن ها و اعیاد اسلامی مشخص نیست. اگر چه این امور با اعتقادات شخصی افراد جامعه پیوند عمیقی دارد و حرکت مردمی نقش اساسی را در این زمینه به عهده دارد؛اما سیاست گذاری و جهت دهی به عزاداری ها و جشن های مذهبی بایستی توسط نهادهای اسلامی انجام پذیرد. لذا به دلیل پراکندگی مسوولیت ها یک سیاست راهبردی مشخص در این حوزه صورت نپذیرفته است.

به همین خاطر است که شاهد انحرافات جدیدی در مراسمات چه به صورت افراط و چه تفریط مشاهده می گردد. فتواهای مراجع معظم تقلید و سخنان مقام معظم رهبری در باب عبرت های عاشورا و تبلیغ و مداحی و حکم حکومتی ایشان در خصوص حرمت قمه زنی همه و همه منابع مناسبی برای تدوین راهبرد فرهنگ عاشورا است. لذا هم نهادهای اسلامی موظف به تمرکز بخشیدن به امور مذهبی هستند و هم علما موظف به اجرای راهبرد فرهنگ عاشورا می باشند.

اجرای هر سیاستی در حوزه عزاداری امام حسین (ع) بدون دخالت علما و روحانیون با موفقیت رو به رو نخواهد شد. لذا علما و روحانیون روشنفکر و ارزشی باید با درک اهمیت نقش خود در این زمینه به هدایت و راهبری مردم در جهت فرهنگ اصل عاشورا بپردازند.

منابع:

1ـ سخنرانی مقام معظم رهبری 11/5/84 در جمع مداحان و مبلغان

2 ـ همان

3ـ همان